Δήμητρα Χριστοδούλου

 

                           "Η επιδίωξη της ομορφιάς είναι απελευθερωτική,
                               επομένως βαθύτατα πολιτική πράξη"

Η ποιήτρια Δήμητρα Χριστοδούλου μιλά στις Διαδρομές για τη δωδέκατη ποιητική της συλλογή με τίτλο:"Το ελάχιστο ψωμί της συνείδησης",που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Μελάνι.Αναφέρεται στο κοινωνικό στίγμα που φέρει η ποίησή της,στην ανάγκη να μη μένει ανεπηρέαστη από την εποχή της,το αν και γιατί η  ποίηση είναι λιγότερο δημοφιλής από την πεζογραφία,το ηλικιακό πεδίο που διαβάζει ποίηση αλλά και για τη συμβολή της κοινωνικής δικτύωσης στην προώθησή της.

«Το ελάχιστο ψωμί της συνείδησης», είναι η νέα σας ποιητική συλλογή. Το κοινωνικό στίγμα και εδώ είναι έντονο..

 Είναι καλό κάθε βιβλίο ποίησης να έχει το ιδιαίτερο στίγμα του, η ποίηση δεν είναι κάτι φλου, θολό και πρόχειρα αναγνωρίσιμο, είναι όσο πιο προσωπικός λόγος γίνεται. Αν, λοιπόν,  «ΤΟ ΕΛΑΧΙΣΤΟ ΨΩΜΙ ΤΗΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ», έχει το στίγμα του, όπως λέτε, και αυτό διακρίνετε ότι είναι ένα βλέμμα ανοιχτό στην κοινωνία, τότε έχω γράψει ένα βιβλίο που τουλάχιστον έχει  κάποιο λόγο ύπαρξης.

Τα ποιήματά σας έχουν χαρακτηριστεί ως δουλειά υπαρξιακής αγωνίας και, ταυτόχρονα, ως ποίηση ενός αιχμηρού ρεαλισμού ― ποίηση βαθύτατα πολιτική με ευαισθησία και απλωσιά… Εσείς τι λέτε, κάνοντας μια μικρή αποτίμηση της σαραντάχρονης δουλειάς σας;  

Σαράντα χρόνια  μπορεί να είναι πολλά, μπορεί να είναι λίγα, μπορεί να είναι ασήμαντα. Υπακούει σε τόσο απρόβλεπτους κανόνες η πνευματική περιπέτεια μέσα από την οποία κάποιος οριοθετεί την περιοχή της τέχνης του ή, έστω, αναζητεί  τα όριά της…  Έχουν αποδοθεί, πράγματι, διάφορα χαρακτηριστικά στην ποίησή μου. Εμένα πάντως μ’ ενδιαφέρει περισσότερο  να μπορώ να βλέπω κάθε φορά τον κόσμο απ’ την αρχή.

Πόσο οφείλει η ποίηση στις μέρες μας να έχει πολιτικό λόγο; (Δεν εννοώ κομματικοποιημένο, ούτε οπωσδήποτε στρατευμένο λόγο.)

Η ποίηση οφείλει πρώτα απ’ όλα να είναι ειλικρινής. Σε τελευταία ανάλυση η επιδίωξη της ομορφιάς είναι βαθύτατα απελευθερωτική, επομένως βαθύτατα πολιτική πράξη. Αν το κάνεις όμορφα, είσαι το ίδιο «πολιτικός» ποιητής ,όποιο κι αν είναι το θέμα σου. Δεν είναι η θεματολογία που καθιστά κοινωνικά ενδιαφέρουσα μια ποίηση αλλά  ο χειρισμός της. Η δύναμή της να εγκαθιστά στη συνείδηση την εικόνα ενός νέου κόσμου. Αυτό θαυμάσια μπορεί να το κάνει και  ένα καλό ερωτικό ποίημα, ακόμη και γραμμένο στην καρδιά ενός πολέμου. Από την άλλη πλευρά ποτέ καλλιτέχνης άξιος του ονόματος δεν έμεινε ανεπηρέαστος από την κοινή μοίρα της εποχής του.

Πολλά ποιήματα στην ανά χείρας συλλογή συνομιλούν με τα επόμενα, ενώ έχουν διαφορετικό τίτλο… Θα μας μιλήσετε για το εργαστήρι αυτής της συλλογής; 

 Το βίωμα που γεννά ένα ποίημα δεν εξαντλείται σ’ αυτό. Ακριβώς όπως σε διαφορετικά όνειρα πρωταγωνιστούν συχνά οι ίδιοι χώροι ή τα ίδια πρόσωπα. Φωτισμένα αλλιώς. Στο ΕΛΑΧΙΣΤΟ ΨΩΜΙ ΤΗΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ φρόντισα απλώς, κατά τη διευθέτηση του βιβλίου, να γειτνιάζουν οι παραλλαγές στο ίδιο θέμα, ανεξάρτητα από τον πραγματικό χρόνο που προέκυψε κάθε μια. Μου φαίνεται ότι ο φωτισμός που διασταυρώνεται είναι καμιά φορά από μόνος του ένα ποίημα…

Πόσο εύκολο είναι να τιθασεύσει κάποιος τον λόγο, να τον συμπυκνώσει και να αποδώσει λιτά αλλά περιεκτικά αυτά που θέλει;

Ο Πικάσο είχε πει κάποτε ότι του πήρε μια ζωή ,για να μάθει να ζωγραφίζει σαν παιδί. Όσο πιο νέος είναι κάποιος τόσο λιγότερο πρόθυμος είναι να παραιτηθεί απ’ οτιδήποτε τον ενθουσιάζει. Αυτό που λέμε αφαίρεση, πυκνότητα, λιτότητα είναι  μια βιωματική διαδρομή πολύ πριν εκδηλωθεί ως καλλιτεχνική πρόθεση. Αφ΄ ότου εκδηλωθεί,όμως, γίνεται εμμονή. Σε τελευταία ανάλυση πληθωρική ή αφαιρετική η τέχνη είναι πάντα η απόλυτη απαίτηση. Η ζωή μας δεν της είναι ποτέ αρκετή…

 Πόσο δυσκολότερα μπορεί να προσεγγίσει η ποίηση τον αναγνώστη σε σχέση με την πεζογραφία; Πιστεύετε ότι απευθύνεται σε ολίγους και εκλεκτούς η ποίηση;

Όχι, δεν το πιστεύω αυτό. Απλώς άλλες είναι οι αδυναμίες της κακής ποίησης – ο αναίτιος ερμητισμός, η επιτήδευση, ο φιλολογικός φόρτος κ.τ.λ., κ.τ.λ. –,που μπορούν να την κάνουν απωθητική, και άλλες της κακής πεζογραφίας. Η καλή ποίηση έχει σταθερό κοινό όπως και η καλή πεζογραφία. Βέβαια η πεζογραφία έχει μια μεγαλύτερη προσβασιμότητα, διότι στηρίζεται σ’ ένα μύθο.  Έτσι ή αλλιώς, η τέχνη προϋποθέτει μια κάποια παιδεία, μια εξοικείωση, μια σχετική αξίωση της κοινωνίας, δεν είναι ακριβώς ό,τι θα έλεγε κανείς άμεσα καταναλώσιμο προϊόν.

O ρόλος του διαδικτύου -και της κοινωνικής δικτύωσης ειδικότερα- έχουν ωφελήσει στη προώθηση της ποίησης και στη διεύρυνση του αναγνωστικoύ της κοινού;

Το διαδίκτυο έχει εξασφαλίσει ενθουσιώδες κοινό σε κάθε αισθηματολόγο πολυλογά που αισθάνεται ποιητής κάθε  φορά που διακηρύσσει ανθρωπιστικές φανφάρες ή ωραιολογίες της πιο αφόρητης κοινοτοπίας. Αλλά και έχει βοηθήσει στην γνωστοποίηση, αν όχι στη γνώση, σημαντικών φωνών που θα δυσκολεύονταν διαφορετικά να ακουστούν καθαρότερα. Στην καταξίωση πάντως ενός δημιουργού τα σύγχρονα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν είναι δυνατόν, φυσικά, να αντικαταστήσουν  με τίποτε τη λειτουργία του Χρόνου.

Το ηλικιακό πεδίο που διαβάζει ποίηση είναι μέσης και πάνω ηλικίας; Έχετε την αίσθηση ότι αυτό έχει αλλάξει τα τελευταία χρόνια;

Μα νομίζω οι νέοι αγαπούν την ποίηση, γράφουν και διαβάζουν ποίηση, υπάρχουν τόσοι νέοι ως και νεότατοι ποιητές αξιολογότατοι, πολλά περιοδικά ή «μπλογκς»με νεανικό χαρακτήρα και  έντονη παρουσία.

Θέλετε να μας μιλήσετε για δικούς σας αγαπημένους, Έλληνες και ξένους, παλιότερους ή και σύγχρονους ποιητές;

Αγαπώ τόσους ποιητές, τόσες ποιήτριες, τι να πω… Ας περιοριστώ στην εξαιρετική Ζέφη Δαράκη- πόσο παραγνωρισμένη αλήθεια…- από τις σύγχρονες ελληνικές φωνές και στις ωραίες Ρωσίδες, την Αχμάτοβα και την Τβετάγιεβα από τις παλαιότερες. Οι κορυφαίοι πάντως έρωτες του βίου μου υπήρξαν η Έμιλυ Ντίκινσον και ο Σεζάρ Βαγιέχο.

Mια ευχή-συμβουλή, ένα μικρό γράμμα, στους νέους ποιητές και ποιήτριες;

Αχ, φοβάμαι πως δεν υπάρχει τίποτε λιγότερο χρήσιμο από τις συμβουλές σ’ έναν νέο ποιητή ή μια νέα ποιήτρια. Είναι τόσο μοναχικός αυτός ο κίνδυνος, είναι τόσο προσωπικό αυτό το στοίχημα ζωής. Εξάλλου ο Ρίλκε είπε τα πάντα που μπορούν να ειπωθούν στο γνωστό εκείνο «Γράμματα σ’ ένα νέο ποιητή», τι θα μπορούσα εγώ να προσθέσω; Ίσως μόνο αυτό: Είτε συνεχίσουν είτε πάψουν να γράφουν ποίηση , να  απολαμβάνουν αχόρταγα την ποίηση των άλλων. Την ποίηση…

Βιογραφικό:

Η Δήμητρα Χ. Χριστοδούλου είναι ελληνίδα ποιήτρια. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1953 και σπούδασε Νομικά και Φιλολογία. Εργάζεται ως καθηγήτρια στη Δημόσια Μέση Εκπαίδευση. Εμφανίστηκε στα γράμματα το 1974 και έκτοτε έχει εκδώσει δέκα βιβλία ποίησης , ένα με πεζά κείμενα και ένα με μεταφράσεις. Η ποίησή της έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες, έχει δημοσιευτεί σε ελληνικά και ξένα περιοδικά λογοτεχνίας και έχει συμπεριληφθεί σε ανάλογες ανθολογίες. Γραμματολογικά έχει τοποθετηθεί στη λεγόμενη γενιά του '70, αν και νεότερες κριτικές θεωρήσεις εκτιμούν ότι τα χαρακτηριστικά των τελευταίων της έργων τη συνδέουν περισσότερο με τη γενιά του '80. Το βιβλίο της «Ελάχιστα Πριν» (Νεφέλη 2005) συμπεριελήφθη στον βραχύ κατάλογο υποψηφίων για το κρατικό βραβείο ποίησης του 2006, ενώ για το βιβλίο της «Λιμός» (Νεφέλη 2007) της απονεμήθηκε το κρατικό βραβείο ποίησης του 2008.Είναι μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων.

Το ελάχιστο ψωμί της συνείδησηςΔήμητρα Χ. Χριστοδούλου

Ημερ. Έκδοσης: 03/12/2014Εκδόσεις: ΜΕΛΑΝΙΣελίδες: 98

 ΤΟ ΕΛΑΧΙΣΤΟ ΨΩΜΙ ΤΗΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ, δωδέκατο βιβλίο ποίησης της Δήμητρας Χ.Χριστοδούλου, που κατατίθεται σαράντα χρόνια πλέον μετά την πρώτη της εμφάνιση στα γράμματα, το 1974, συνεχίζει να ξετυλίγει εκείνο το νήμα πικρού σαρκασμού, υπαρξιακής ανησυχίας και εντατικής κοινωνικής παρατήρησης, που διατρέχει όλο και πιο καθαρά τα βιβλία της της τελευταίας δεκαετίας και που προσέδωσε έναν ιδιαίτερα διακριτό τόνο στην ποιητική της φωνή.Όμως εδώ η επιδιωξη της μεγαλύτερης δυνατής οικονομίας των μέσων οδηγεί σε αυστηρή συγκέντρωση γύρω από τη μικρή φόρμα, τα ποιήματα πρόζας και  οι εκτεταμένες ποιητικές αφηγήσεις αποκλείονται εντελώς, και το σύνολο του ποιητικού εγχειρήματος είναι φανερό ότι εστιάζει στο πιο λίγο από το λίγο, στο ουσιώδες και ζωτικό εκείνο κάτι, με το οποίο η συνείδηση (καλλιτεχνική και άλλη...) θα ήταν δυνατό να τραφεί και - ενδεχομένως- να θρέψει.

"ΜΕΤΑ ΤΗ ΝΥΧΤΑ":

Αν αυτή είναι η πρώτη ώρα της ημέρας,

Ας μείνει εκεί με τη δειλία της.

Ας σφιχτεί στο παλτό της ανήσυχη.

Κανείς δεν είναι τόσο ξεκούραστος

Που να μπορεί να την περιμαζέψει.

Αν πάλι είναι μήνας ολόκληρος

Κι έχουνε τόσο αραιώσει τα μαλλιά του,

Αφού μ' έφερε ως εδώ ολομόναχος,

Ας μείνει στην αρρενωπή του θλίψη.

Ό,τι κι αν είναι αυτή η μουρμούρα της ομίχλης,

Ο ουρανός τραντάζεται κόκκινος

Σαν φούρνος που θα ψήσει τον χρόνο μου

Μέσα στ' αδιάκοπα σφυρίγματα της μπόρας.

(Από την έκδοση)